Henri Cartier-Bresson jedno je od najvažnijih imena svijeta fotografije. Majstor ulične fotografije, jedan od prvih fotografa u svijetu koji su počeli koristiti 35mm film, te suosnivač agencije Magnum Photos, Francuz je u historiji fotografije ostao zapamćen po svom vrhunskom umijeću tzv. „iskrene fotografije“, sposobnosti da subjekt razotkrije u njegovoj punoj prirodnosti, sa što manje uplitanja samog autora. Upravo ovom umijeću svjedoči stotinu portreta slavnih osoba koje je Cartier-Bresson fotografisao kroz karijeru, a koji su predstavljeni na sveobuhvatnoj izložbi postavljenoj u Galeriji Cankarovog doma u Ljubljani.
Piše: Tamara Zablocki
Rođen i odrastao u bogatoj buržujskoj porodici, Henri Cartier-Bresson je stasavao u Parizu. Budući da su ga roditelji finansijski podupirali, umjetnost je, za razliku od nekih svojih kolega koji su za život morali zarađivati na drugim poslovima, još u najranijim godinama izabrao za svoju strast. Zapravo, fotografijom se počeo baviti još u tinejdžerskim godinama, fotografišući scene s porodičnih odmora, a kao devetnaestogodišnjak upisao je privatnu umjetničku školu i akademiju Lhote, pariški studio kubističkog slikara i kipara Andrea Lhotea. U to vrijeme, Cartier Bresson se podjednako oduševljavao modernom umjetnošću i velikim renesansnim majstorima, a svoje obrazovanje u sferi likovnih umjetnosti upotpunjavao je čitajući Dostojevskog, Schopenhauera, Rimbauda, Mallarmea, Freuda, Prousta, Joycea, Hegela, Engelsa i Marxa.
U godinama koje su uslijedile studirao je umjetnost, književnost i engleski jezik na Cambridgeu, te se počeo družiti s nadrealistima u kafeu Cyrano na Place Blanche, od njih učeći o korištenju nesvjesnog u umjetnosti. Početkom tridesetih je počeo njegov proboj u fotografiji. Svoju Leicu s lećama od 50 mm, koju je potom koristio dugi niz godina, nosio je sa sobom na putovanjima starim Buickom po Evropi, Berlinu, Bruxellesu, Varšavi, Pragu, Budimpešti i Madridu, na koja se otisnuo s prijateljem Adreom Pieyre de Mandiarguesom, a mala i praktična kamera pružila mu je mogućnost da trenutak zabilježi bez da bi protagonisti bili opterećeni njegovim prisustvom. Prvu izložbu imao je u galeriji Julien Levy u New Yorku 1932. godine.
Prve Cartier-Bressonove fotoreportaže pojavile su se 1937. u francuskom sedmičniku Regards, a potom i u komunističkim novinama Ce Soir. U to vrijeme već je sarađivao s Davidom Seymourom i Robertom Capom, dijeleći s njima ljevičarske svjetonazore. S početkom Drugog svjetskog rata, Cartier-Bresson se pridružio francuskoj vojsci koji mu je donio i dvoipogodišnje iskustvo radnog logora, iz kojeg je naposljetku uspio pobjeći. Dvije godine po završetku rata, uslijedila je vjerovatno najveća prekretnica u njegovom profesionalnom životu: zajedno s Robertom Capom, Davidom Seymourom, Williamom Vandivertom i Georgeom Rodgerom osnovao je agenciju Magnum Photos.
U agenciji zadužen da pokriva područje Indije i Kine, Cartier-Bresson je u narednim godinama snimio međunarodno iznimno priznate reportaže Gandhijeve sahrane u Indiji 1948. godine, zadnje faze Kineskog građanskog rata 1949, prve mjesece Maove Narodne Republike Kine, a fotografisao je i zadnje carske evnuhe u Pekingu po uspostavljanju komunističke vlade. Držeći se pravila Magnum Photos da je zadatak fotografa opipati puls svog vremena, Cartier Bresson je potpisao brojne historijski važne prizore i portrete zvaničnika svog vremena, a fotografija ga je odvela i do Meksika, Sjedinjenih Američkih Država, Japana i Sovjetskog Saveza u kojem je bio prvi fotograf sa zapada kojem je bilo dozvoljeno da slobodno fotografiše.
No, na svom dugom profesionalnom putu, Henri Cartier-Bresson je stvorio i veliki broj portreta, podjednako slavnih i nepoznatih osoba. Izložba naslova Oči u oči, jedan od najzanimljivijih umjetničkih događaja koje je Cankarov dom u Ljubljani ponudio svojoj publici ove godine, predstavlja fotografove crnobijele portrete poznatih iz svijeta umjetnosti i politike, predstavljene hronološki onako kako su nastajale: od 1933. do 1996. godine. Naslov, prema izložbi u uglednoj londonskoj Narodnoj galeriji portreta i pratećoj monografiji organizovanim povodom fotografovog 90. rođendana 1998. godine, zapravo je izbor samog Cartier-Bressona.
U knjizi, koja je također predstavljena publici u Ljubljani, sabrani su portreti koji progovaraju o kulturnom životu većeg dijela 20. stoljeća. Tu su, naime, portreti slikara i kipara Pabla Picassa, Georgesa Braquea, Henrija Matissa, Alberta Giacomettija, filozofkinje, feministkinje i političke aktivistkinje Simone de Beauvoir i njenog partnera filozofa Jean-Paul Sartra, filmske dive Marilyn Monroe i američkog majstora krimića Trumana Capotea, francuske modne dizajnerice Coco Chanel, kantautorice Edith Piaf te književnice Colette, kompozitora Igora Stravinskog, američke autorice i filozofkinje Susan Sontag, psihoanalitičara Carla Gustava Junga i Sigmunda Freuda, te političkih figura poput Che Guevare i Martina Luthera Kinga i nepoznatih ali čuvenih modela poput dvorskog evnuha posljednje kineske dinastije. Fotografije prate kratke biografije, predstavljenih ličnosti, a tu su i anegdote o tome kako su pojedine od njih nastale.
Uz portret Marilyn Monroe, nastao na snimanju čuvenog filma Neprilagođeni, stoji da je Cartier-Bresson te 1960. godine neko vrijeme proveo u Nevadi, uz sam set filma. Na jednoj večeri bila mu je dodijeljena stolica pored glumičine, a ona je kasnila. Cartier-Bresson je svoju Leicu odložio na Marilyninu stolicu, a kad se glumica pojavila i ustanovila da je njena stolica „zauzeta“, Cartier-Bresson joj je kozerski rekao: „Molim.“, kasnije s radošću prepričavajući kako je njegov fotoaparat „blagoslovila“ Marilynina stražnjica. „Bio je to prvi dan snimanja, a Marilyn je bila zabrinuta, zato je fotografija tako živa. To je ona. Takva je bila“, izjavio je o predstavljenom portretu Marilyn Monroe njen bivši suprug i pisac Arthur Miller.
Simone de Beauvoir Cartier-Bresson je fotografisao pred njenim domom u 14. pariškom arondismanu. Filozofkinju i aktivistkinju je fotografisanje na ulici unervozilo, učinilo je nestrpljivom. Popravljala je nabore na odjeći i rekla fotografu: „Žuri mi se. Koliko će ovo trajati?“, a Cartier-Bresson je svojim blago sarkastičnim smislom za humor odgovorio: „Malo duže nego kod zubara, ali malo kraće nego kod psihoanalitičara.“
Crvena nit portreta predstavljenih na ovoj izložbi, ma koliko se fotografisane ličnosti i njihova područja djelovanja razlikovala među sobom, jeste svakodnevnost, običnost, a time i ljudskost koje je Cartier-Bresson uspijevao osvijetliti ne mareći za slavu svojih subjekata. Uhvaćeni u trenutku brige, dok objašnjavaju nešto, dok pišu, dok im je nelagodno, dok se sunčajući igraju s djetetom, u trenutku dok upravo ulaze na vrata i ne znaju da se fotograf nalazi s druge strane ili u momentu predaha uz cigaretu, oni se fotografu otvaraju u svojoj ljudskoj punini. Izložba Oči u oči stoga publici uspješno omogućuje da otkrije i drugu, javnosti obično nepoznatu stranu poznatih ličnosti.
