„Imaš dušu arhitekte“, poručio je veliki Le Corbusier Lucienu Hervéu vidjevši hrpu od 650 negativa modernističke stambene zgrade koju je Le Corbusier projektovao u Marseilleu, a koje je Hervé napravio u samo jednom danu. Arhitekt je imao pravo: Hervéu je arhitektura od samih početaka pa do kraja višedecenijskog fotografskog djelovanja ostala trajna preokupacija. Takoreći, sudbina.
Piše: Tamara Zablocki
Ako volite fotografsku umjetnost i voljeli biste češće posjećivati izložbe fotografkinja i fotografa iz cijelog svijeta, a put vas ponekad navede i u Ljubljanu, trebali biste zapamtiti da u tom gradu postoji mala, nenametljiva, gotovo nevidljiva Jakopičeva galerija koja svojoj publici nerijetko ponudi izniman uvid u rad fotografa koji su bilježili ili još uvijek bilježe prekretnice u novijoj povijesti – novoj onoliko koliko je nov medij fotografije. Poslije skupine Magnumovih fotografa Marca Ribouda, Sebastiãa Salgada i mlađe generacije iračkih fotografa red je došao na Luciena Hervéa, francuskog fotografa mađarskog porijekla, koji je u historiji fotografije ostao zapamćen po svojim ciklusima nadahnutim arhitekturom – od čuda antičkog svijeta poput Persepolisa ili Partenona, preko običnih seoskih kuća u Španiji, do modernističkih majstorija Le Corbusiera.
Hervé je rođen 1910. u blizini Segedina kao László Elkán, a porodica se ubrzo po njegovom rođenju preselila u Budimpeštu. Buntovan već u tinejdžerskim danima, mladić je odbijao živjeti po pravilima i vrijednostima svoje majke koje je smatrao buržoaskim i radije se družio s djecom iz radničkih porodica. Osamnaestogodišnji Lucien je za studij izabrao Beč, upisavši ekonomiju, ali je istovremeno išao na časove slikanja na Akademiji likovnih umjetnosti i obilazio bečke muzeje u kojima je proučavao slikarstvo. Ljubav prema slikarstvu par godina kasnije odvela ga je u Pariz, evropski umjetnički centar tog vremena, gdje je kratko radio u banci. Vrlo brzo je napustio posao u banci i posvetio se borbi za radnička prava. Naredni posao pronalazi u sasvim drugoj oblasti, kao modni kreator, te neko vrijeme radi za modne kuće Patou, Rochas, Lelong, Paquin, Worth, Schiaparelli, Molineaux, Lanvin i Chanel.
Neumorni borac za radnička prava, Lucien, međutim, ni u modnoj industriji ne pronalazi smiraj, te organizuje štrajk zbog kojeg biva otpušten iz kuće Patou i postaje predstavnik sindikata CGT. Nedugo zatim dobija francusko državljanstvo, a 1935. godine pridružuje se francuskoj Komunističkoj partiji, ali se i ondje zadržava samo tri godine, nakon čega ga – izbacuju. Predah pronalazi u fotografiji, te neko vrijeme radi kao fotoreporter za Marianne Magazine, posvećujući se socijalnim temama, ali i svijetu mode, a s početkom Drugog svjetskog rata postaje ratni fotoreporter. Nacističke snage ga zarobljavaju u bici kod Dunkirka u junu 1940. godine. Ratno zarobljeništvo Hervé nastoji preživjeti slikajući, a postaje i glasnogovornik pokreta otpora u logoru. Po bijegu iz logora počinje djelovati pod imenom Lucien Hervé, te pod tim imenom učestvuje i na svojim prvim izložbama u Parizu.
U prvim postratnim godinama Hervé nastavlja slikati i izlagati svoje radove pred publikom, ali da bi zaradio povremeno radi i kao aranžer enterijera, scenograf, dizajner filmskih plakata, te fotograf za časopise France Illustration, Point de vue, Regards i Lilliput. Još tada se u njegovom fotografskom radu ističe pažnja koju posvećuje urbanom prostoru, ulici i arhitekturi, a naročito je opčinjen pariškim pješačkim prostorima, dokovima Sene i neizostavnim Eiffelovim tornjem. Čitava serija fotografija iz tog perioda Hervéovog stvaranja sačinjena je od prizora koje je svojim fotoaparatom „uhvatio“ stojeći na prozoru vlastitog ateljea, što izložba u Jakopičevoj galeriji ističe kao početak njegovog kontinuiranog interesa za arhitekturu. Na ovim fotografijama upoznajemo i njegov odnos prema stanovnicima grada, koji su radije dodatak kompoziciji nego njeni glavni akteri.
‘Četrdeset godina sam tražio fotografa koji bi znao izraziti arhitekturu’
Istinsku prekretnicu u životu i radu Luciena Hervéa predstavlja, ipak, susret s Le Corbusierom, jednim od najvažnijih arhitekata 20. vijeka, koji je punih petnaest godina bio nepresušno vrelo nadahnuća za fotografa. Lucien je arhitektu upoznao 1949. u Marseilleu, gdje je za časopis L'Art Sacré fotografisao Le Corbusierovu višespratnicu u izgradnji, a kada je radni dan završio pokazavši autoru 650 negativa prijateljstvo je već bilo utvrđeno. „Četrdeset godina sam tražio fotografa koji bi znao izraziti arhitekturu“, istaknuo je Le Corbusier kasnije. U Hervéu ga je našao. Sve do arhitektove smrti 1965. godine Hervé je bio Le Corbusierov zvanični fotograf, te je putovao s njim po svijetu i bilježio građevine koje je projektovao u svom najplodonosnijem periodu.
Smatrajući da puka fotografija čitavog arhitektonskog objekta ne nosi novu informaciju, Hervé je arhitekturi pristupao na neuobičajen način, dajući prednost detaljima nad cjelinom, igrajući se kompozicijama, odnosom svjetla i sjene. Dobar glas o Hervéovom umijeću kojim je od trodimenzionalnih arhitektonskih objekata stvarao dvodimenzionalne umjetničke prizore i omogućavao sasvim novi pogled na strukturu uskoro se proširio i među drugim arhitektima tog vremena, te su ga od početka druge polovine 20. vijeka redovno angažovali i drugi glasoviti arhitekti epohe: Alvar Aalto, Marcel Breuer, Kenzo Tange, Oscar Niemeyer, te Jean Prouvé. Ipak, saradnja s Le Corbusierom za njegovu je karijeru ostala najuticajnija.
Hervéov zadatak bio je fotografisati objekte, među kojima je arhitekt kasnije birao najbolje, za potrebe predavanja, monografija i drugih publikacija, ali je fotograf u međuvremenu stvarao i studiju arhitekte kao stvaraoca, fotografišući Le Corbusiera u obilasku zdanja, u bliskim susretima s materijalima, u trenucima razmišljanja. Zahvaljujući Le Corbusieru, Hervé je putovao po različitim dijelovima svijeta, s jednakom strašću fotografišući lokalnu arhitekturu i modernističke prekretnice, što je uticalo na razvoj njegovog stila. Osim što je Le Corbusiera pratio širom Francuske, gdje god da je arhitekt imao živući projekat, kao i po Indiji, do Ahmedabada, Delhija, Džaipura, zahvaljujući svojim fotoreporterskim zadacima Hervé se obreo i na arheološkim lokacijama Sirije, Libana, Irana, upoznajući njihovu kulturu i historiju.
Na zadacima je proputovao Španiju, u čijoj je unutrašnjosti bio fasciniran narodnom gradnjom kuća, bez pomoći arhitekata, na jednak način na koji je bio fasciniran modernističkim, pomno promišljenim konstrukcijama u svjetskim metropolama, zatim Japan, Kambodžu, Tursku, Grčku, Meksiko, Brazil, a putovanja su ga dovela i u naše krajeve, te je jedna od fotografija predstavljenih na izložbi u Jakopičevoj galeriji i prizor iz splitske Dioklecijanove palače. Hervé je 1965. obolio od multiple skleroze, nakon čega više nije mogao odlaziti na duga, naporna putovanja, ali je uprkos bolesti nastavio učestvovati na izložbama, na kojima je publika upoznavala širinu njegovog pogleda na ljudsko djelovanje otjelovljeno u arhitekturi, pogleda koji istovremeno obuhvata i slavi antiku i najmodernije konstrukcije, tradiciju i novitete, apstrakciju i ljudski pečat.
I nakon što mu je bolest gotovo u potpunosti onemogućila kretanje, Hervé se nastavio baviti fotografijom na način na koji je mogao: posvetio se kolažima, za koje je obično koristio vlastite ranije fotografije. Zahvaljujući izložbama koje su putovale po svijetu i onda kad on nije mogao, Hervé je neprestano bio prisutan u javnom životu, a svoja znanja o arhitekturi prenosio je dalje pišući za arhitektonske časopise. U posljednjoj deceniji 20. vijeka samouki francuski fotograf nizao je najrazličitije nagrade i odlikovanja u Francuskoj i rodnoj Mađarskoj, počevši sa Ordenom časti koji je dobio kao pripadnik francuskog pokreta otpora, a slijedili su imenovanje vitezom iz reda umjetnosti i književnosti, medalja za likovne umjetnosti koju dodjeljuje pariška Akademija za arhitekturu, Velika nagrada za fotografiju grada Pariza, Orden časti Republike Mađarske…
Izložba objedinjuje čitav spektar Hervéovih svjedočanstava o arhitekturi. Počinje s Hervéovim ranim radovima nastalim od 1938. do 1950, u kojima se ističu prizori sa ulice i fotografske analize Eiffelovog tornja, a zatim nas vodi kroz decenije njegovih putovanja i profesionalnog razvoja čija je posljednja stanica bila apstrakcija koja je za Luciena Hervéa bila univerzalni jezik kojeg se da iščitati u svim njegovim fotografijama u kojima geometrija kadra i najmanji detalj uličnog života pretvara u apstraktnu kompoziciju, dodaje mu slikarsku vrijednost i ljepotu. Dopunjena pismima koje je razmjenjivao sa spomenutim arhitektima i umjetnicima poput Henrija Matissea, fotografijama iz lične arhive na kojima su ovjekovječeni njihovi susreti, te citatima njegovih savremenika, postavka istovremeno daje i uvid u svakodnevicu Luciena Hervéa.
Iza Luciena Hervéa ostala je bogata zaostavština fotografskih svjedočanstava o onome što ljudske ruke umiju napraviti od kamena, cigle i betona, uz pomoć vrhunskih arhitekata ili bez njih – u cjelini, fotografsko svjedočanstvo o raznovrsnom arhitektonskom blagu dobrog dijela naše civilizacije. Samo je njegova saradnja s Le Corbusierom rezultirala s više od 20.000 fotografija, dok, recimo, samo Getty Institut za istraživanja posvećen vizualnim umjetnostima posjeduje kolekciju od preko 18.000 Hervéovih negativa. Mogućnost da se na jednom mjestu pogleda presjek Hervéovog djelovanja, uz akcente koje izložba u Jakopičevoj galeriji stavlja na njegov humanistički pristup samoj izgradnji i slikarski pristup kompozicijama, istovremeno je prilika da se uvjerimo kako je detalj važan baš koliko i cjelina.
