Odnos propagande i filma ustanovljava se 1889. godine, kada je United States Congress proglasio rat protiv Španije. Dvojica filmskih biznismena sjedila su u svojoj kancelariji i posmatrala ulice New Yorka na kojima je razjarena gomila mahala američkim zastavama. Došli su na ideju da naprave one reel film (film od jedne filmske role) u kojem će se prikazivati scene razdiranja španske zastave, i time gomilama pružiti katarza i ispunjenje želje kroz gledanje ovog filma. Film Tearing Down the Spanish Flag prikazan je publici, a reakcija je bila iznenađujuća. Film je izgledao dokumentaristički stvarno, a ljudi su počeli slaviti pobjedu onoga što će se desiti tek nekoliko sedmica kasnije. To što je malo ranije prikazano na filmu publici nije bilo važno. Isti metod koristio je i Hitler u svojim dokumentarnim filmovima manipulišući vremenskim realnostima onako kako danas rade mediji po principu prenosa uživo.
Filmski teoretičar i hroničar Siegfried Kracauer analizira odnos politike i filma u nacističkoj Njemačkoj, te tvrdi da nacistički filmski propagandisti koriste ljevičarsku montažnu tehniku u obrnutom smislu, tako da ne pokušavaju da izmame stvarnost iz besmislenog aranžmana kadrova već guše svako stvarno značenje koje bi njihova dokumentarna kamera mogla da pruži. Publika se hrani dokumentarizmom, koji je smontiran i izrežiran da bi potpalio patriotske naboje masa, i to kroz prizme dnevno-političkih događaja.
Drugi svjetski rat i propaganda
Drugi svjetski rat donio je nove propagandne metode, bazirane na identifikaciji s junacima iz filmova. Propaganda stars go to war (zvijezde idu u rat) imala je među saveznicima četrdesetih Clarka Gablea, Marilyn Monroe i Marlene Dietrich kao glavne likove, dok u 21. vijeku tu funkciju preuzima Bruce Willis, koji javno traži od predsjednika da se prijavi za odlazak u vojsku u Irak. Arnold Schwarzenegger otvoreno predsjedniku Bushu pruža podršku, čak postaje guverner Kalifornije u njegovoj stranci, a slaveći američku slobodu tvrdi da je iz Austrije pobjegao pred ruskim tenkovima. Iako je bio premlad da se toga sjeća i iako Rusi nikada nisu došli do Austrije u tenkovima, ova fikcija se pušta u medijima kao surova stvarnost neslobode i ugroženosti ljudi prije nego što dođu u Ameriku. Zvijezde su roba koja košta puno da se proizvede, ali jednom nakon zauzimanja statusa ikone odlično se prodaje.
Životnoj priči guvernera Kalifornije komparativan je zaplet iz crtanog filma An American Tail: Fievel Goes West, u kojem su miševi Jevreji, a mačke ruski Kozaci. Ovi miševi su s miševima emigrantima sa starog kontinenta protjerani iz svojih domova i prevezeni brodovima i pokušavaju da se domognu zemlje u kojoj uvijek ima sira. Stih jedne od pjesama u ovom crtanom mjuziklu, u sceni na brodu, glasi: „Nema mačaka u Americi i ulice su pune sira“ (There are no cats in America, and streets are filled with cheese!) Miševi se uspijevaju dokopati slobodne Amerike, u kojoj sve nije baš tako sjajno, ali će uzmarljiv rad uvijek biti sira.
Ratna propaganda u filmovima svoj najbolji metod (još uvijek funkcionalan) inaugurirala je još 1917. godine, kada je na nagovor Britanaca (pričama o Nijemcima kao divljacima) SAD ušao u evropski rat, dok su IBM-ove i Fordove ispostave i dalje radile za Njemačku. Iz studija Cecila B. DeMillea 1917. godine rodila se antinjemačka propaganda i uzor svim propagandama kojima su cilj rodoljubna histerija, patriotizam ili opravdavanje akcija vlade, te stvaranje jedinstvenog nacionalnog osjećaja straha i ugroženosti od neprijatelja. U filmovima Joan the Woman, The Little American i Till I Come Back to You prikazani su Nijemci kao divljački narod, necivilizovani barbari i izopačeni nasilnici kojima je jedini cilj da napadnu američku zvijezdu Mary Pickford. Sljedeće godine američka kina bila su preplavljena ovim pričama, kojima se opravdava učešće Amerike u globalnim konfliktima i sukobima drugih. Pobjede Amerikanaca na filmskom platnu uvod su za ulazak Amerike u sukobe. S druge strane, nakon što su kući počele stizati žrtve, američka kinematografija cenzuriše i prešućuje ove teme puštajući publici ljubavne priče, lake komedije ili istorijske spektakle.
Poziv u boj kroz smijeh i suze
Jedan od takvih je i Gone With the Wind, u kojem se na određeni način rat osuđuje, ali onaj iz 19. vijeka, te u kojem je glavni zaplet ljubavni. Dakle, pripremu za rat vrše epovi o pobjedi u ratu, dok status quo nakon rata odražavaju komedije i istorijski spektakli. Pored edukativne i ubjeđivačke funkcije, Hollywood na publiku djeluje i tako da je rasplače (potakne na akciju, omogući pristanak na akcije vlade) ili nasmije (održi status quo, omogući bijeg od stvarnosti).
U standardnim historijama filma kreatorom filmske ratne propagande uzima se nacistički Hitlerov film. Međutim, nacistička propaganda je došla mnogo kasnije, kao odgovor na američko-britansko stvaranje lošeg imidža o Hunima. Nacisti, kao i komunisti poslije njih, vršili su direktnu ratnu propagandu pomoću dva tipa filmova:
- nedjeljnih žurnala (kratkih dokumentarnih filmova) i
- dugometražnih filmova o ratnim pohodima (Vatreno krštenje – Feuertaufe u Poljskoj i Pobjeda na zapadu – Sieg im Westen u Francuskoj).
Predstavljanje predsjednika kao mitskih ličnosti kroz fotografisanje s psom, djecom ili cvijećem u modernoj političkoj propagandi poteklo je od Hitlerove filmske propagande.
U mainstream informacijama, koje Hitlerovu propagandu demonizuju, a američku denominiraju u slobodu govora, teško je analizirati šta je prvo nastalo i čija je ratna filmska propaganda inaugurirala metode koje se i danas koriste.
Sastavni dio oba načina usmjeravanja reakcije kod korisnika filma su idoli – glumci – koji svoje stavove iznose koliko igrajući ponuđene likove toliko i otvarajući svoj privatni život prema javnosti i zalažući se za određene ideje.
Osim političkih pitanja za koja se angažuju glumci ili muzičke zvijezde (starovi), ili ih angažuju vlasti ili opozicije, institucija slavnih (celebrities) u Hollywoodu, koja je glumačku profesiju u skladu s profitom koji zarađuje uzdigla na ljestvici do statusa ikona ili malih mitova (njihovih privatnih biografija), može poslužiti za različite propagandne svrhe. Javnost može promijeniti svoje mišljenje ako se radi o njenim ljubimcima iz filmova.
Histerija i strah
Nesporno je da u angažmanu ikona filma postoji jak identifikacioni element mase, te je stoga prirodno da postoji strah od ovakve sile – propagande koju pokreću starovi. Film svojim porukama unutar sadržaja, kao i porukama onih koji ga prave (privatnim angažmanom glumaca i reditelja) može imati funkciju kreiranja:
- rodoljubnih histerija (kroz patriotske filmove);
- paranoje (kroz nametanje straha i ugroženosti od neprijatelja, kao i kroz strah koji nameću filmske priče o teoriji zavjera);
- kreiranja statusa quo– odvraćanja pažnje kroz eskapizam u komedijama i istorijskim spektaklima u kojima 21. vijek nalazi utočište neposredno nakon 11. septembra. Takvi su filmovi: The Lord of the Rings, Harry Potter, King Arthur, Troy, Gladiator, Master and Commander, Braveheart, The Last Samurai, The Patriot, Titanic, Elizabeth, Kingdom of Heaven, Beowulf, Alexander.
Epski filmovi mačeva i sandala ponovo su u modi u Hollywoodu jer stvarnost propagandnih akcija traži održavanje statusa quo nakon događaja 11. septembra i ratova u Afganistanu i Iraku.
Ogroman uticaj filma na društvo i njegove funkcije raspirivanja ili stišavanja društvenih problema prepoznat jejoš u The Birth of a Nation, koji se smatra jednim od najznačajnijih filmova u istoriji kinematografije, ali i u smislu formiranja starova. Ovaj film pokazuje ogroman potencijal propagande. Njegovi rasistički elementi provocirali su pobune, proteste, nasilje, te ukazali na neophodnost cenzure u filmu, a njegov tvorac se smatra ocem filmskog jezika. Odnos formiranja ratnih histerija i propagande pomoću moći koju film ima bio je od samog početka kao ljubav na prvi pogled. Film je neupitno jedan od najboljih medija za ratnu propagandu.
